Đặc tính “cộng đoàn” trong phụng vụ Công giáo
Phụng vụ giữ một vai trò rất quan trọng trong đời sống của Giáo Hội. Nó điều kiện mọi hoạt động và ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống đức tin của các tín hữu. Thật chính xác khi Công đồng Vaticanô II tái khẳng định: “Phụng vụ là tột đỉnh quy hướng mọi hoạt động của Giáo Hội, đồng thời là nguồn mạch tuôn trào mọi năng lực cho Giáo Hội[1]”. Ứng với tầm quan trọng ấy, Phụng vụ cũng mang những đặc tính chuyên biệt. Một trong những đặc tính ấy là tính cộng đoàn của Phụng vụ. Điều này được diễn tả rõ trong Hiến chế về Phụng vụ, số 26:
“Các hoạt động phụng vụ không phải là những hoạt động riêng tư, nhưng là những cử hành của Giáo Hội, là “bí tích hiệp nhất”, nghĩa là dân thánh được qui tụ và hướng dẫn dưới quyền của Giám Mục. Vì vậy, các hoạt động đó thuộc về Thân Thể phổ quát của Giáo Hội, diễn tả và ảnh hưởng trên Giáo Hội; tuy nhiên Phụng vụ còn có liên quan đến từng chi thế riêng biệt theo từng cách thức khác nhau, tùy theo khác biệt về phẩm trật, phận vụ, và công tác khi tham dự[2]”.
Thật vậy, cử hành Phụng vụ là hành vi của toàn thể Giáo Hội. Vì thế, chúng ta nói rằng phụng vụ là một hành vi mang tính cộng đoàn.
- Tính cộng đoàn của Phụng vụ được thể hiện trong ý định Thiên Chúa
Ngay từ thuở ban đầu, Thiên Chúa đã có ý định triệu tập một dân và lập giao ước với dân này. Đây chính là dân thánh của Thiên Chúa, thuộc về Thiên Chúa và là cộng đoàn Giáo Hội mà trong đó mọi tín hữu được mời gọi để hưởng ơn cứu độ[3]. Giáo Hội [4]chính là dân thánh của Thiên Chúa và duy chỉ có Người mời có quyền quy tụ.
Thời Cựu ước, Thiên Chúa đã tuyển chọn dân Ngài và triệu tập họ thành một cộng đoàn tại Núi Xinai (Xh 19, 5-7). Thiên Chúa đã ký kết giao ước với họ và họ trở thành dân riêng của Thiên Chúa. Thiên Chúa nói chuyện với dân qua vị trung gian là Môsê. Qua thời Tân ước, chính Đức Giêsu là Thiên Chúa nhập thể, là Ngôi Lời của Thiên Chúa, là Tư Tế đã thiết lập một dân mới. Đó chính là Giáo Hội của Ngài. Cộng đoàn Giáo Hội thực sự được hình thành trong ngày lễ Ngũ Tuần, khi các môn đệ và Thân Mẫu của Đức Kitô quy tụ lại thành một cộng đoàn để cầu nguyện và họ được tràn đầy Thánh Thần (Cv 2, 1-4). Kể từ đó, một cộng đoàn Giáo Hội sơ khởi chuyên cần lắng nghe các tông đồ giảng dạy, hiệp thông với nhau, siêng năng tham dự lễ bẻ bánh và cầu nguyện không ngừng, họ “chỉ có một trái tim và một tâm hồn” (Cv 2, 42-46).
Giáo Hội ngày nay cũng thế. Cộng đoàn được hợp nhất và quy tụ trước hết không phải do sự nỗ lực cá nhân của mỗi tín hữu, mà là do Lời Thiên Chúa và nhờ Chúa Thánh Thần [5]quy tụ qua thừa tác viên thánh là các giám mục, linh mục và phó tế. Các ngài nói và hành động nhân danh Đức Giêsu Kitô, hợp với toàn thể cộng đoàn, được thánh hóa nhờ Chúa Thánh Thần dâng lên Chúa Cha lời ca tụng và tôn thờ[6]. Thật vậy, cộng đoàn Phụng vụ như là một dấu chỉ được đặt lên cao trước mặt muôn dân, nhờ đó con cái Thiên Chúa đang tản mác khắp nơi được quy tụ nên một cho tới khi thành một đàn chiên với một chủ chăn[7].
- Tính cộng đoàn thể hiện sự hiệp nhất trong đức tin, đức cậy và đức mến
“Các hoạt động phụng vụ không phải là những hoạt động riêng tư, nhưng là những cử hành của Giáo Hội, là “bí tích hiệp nhất” [8]. Một trong những giá trị của phụng vụ là sự tụ họp thành một cộng đoàn để tạo nên sự hiệp thông huynh đệ. Trong phụng vụ, con cái của Giáo Hội thể hiện mầu nhiệm hiệp thông của Giáo Hội và nói lên sự hiệp nhất của dân Giao Ước[9].
Trước hết, các Kitô hữu tham dự vào việc cử hành Phụng vụ trong tinh thần hiệp nhất của đức tin[10]. Đức tin là sợi dây liên kết các tín hữu lại với nhau thành một cộng đoàn. Nhờ bí tích Rửa tội, các tín hữu đã trở nên “dòng dõi ưu tuyển, hàng tư tế vương giả, dân tộc thánh thiện, đoàn dân được tuyển chọn” (1Pr 2, 9). Nhờ bí tích Rửa tội, toàn dân được quy tụ thành một cộng đoàn để cùng thờ phượng Thiên Chúa và lắng nghe Lời Chúa[11][12]. Tác giả J. Gélineau khẳng định:
“Cộng đoàn Phụng vụ được mở ra cho tất cả những ai đã tin Chúa, đã lãnh nhận bí tích Rửa tội, hoặc đang chuẩn bị để lãnh nhận bí tích này. Vì thế, cộng đoàn này gồm một số người què tay cụt chân, nhưng họ có sứ mạng cao cả là phải vươn tới tình trạng toàn hảo với sự sung mãn trong Đức Kitô”[13].
Vì thế, Giáo Hội luôn cổ võ sự tham gia tích cực của tất cả các thành phần trong Giáo Hội trong việc cử hành phụng vụ. Phụng vụ không chỉ diễn tả đức tin của các tín hữu mà còn làm gia tăng đức tin của họ. Mặt khác, cộng đoàn phụng vụ luôn có được sự hiệp nhất vì có sự hướng dẫn và liên kết từ Chúa Thánh Thần. Ngài chính là nguyên lý qui tụ và hợp nhất mọi con cái của Thiên Chúa trong thân thể duy nhất là Đức Kitô.
Hơn thế nữa, tham dự vào Phụng vụ trần gian, chúng ta cảm mến trước Phụng vụ trên trời[14]. Đó là việc cử hành Phụng vụ trong đức cậy. Trong Phụng vụ, chúng ta hợp nhau cùng toàn thể đạo binh thiên quốc thành một cộng đoàn đồng thanh ca ngợi tôn vinh Chúa cùng với niềm hy vọng[15], cậy trông một ngày nào đó cũng được chung hưởng hạnh phúc vinh quang với các ngài trên nước Thiên đàng.
Tiếp đến, cộng đoàn Phụng vụ được hình thành và nuôi dưỡng nhờ đức mến. Chính vì tình yêu mà Đức Giêsu đã thiết lập các bí tích. Cử hành Phụng vụ cũng có nghĩa là cử hành “bí tích Tình Yêu”. Trong cử hành Phụng vụ, tất cả các tín hữu đều cùng nhau tuyên xưng một niềm tin duy nhất vào mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi và “thiên ý nhiệm mầu là kế hoạch yêu thương” của Ngài đối với tất cả thụ tạo . Phụng vụ không chỉ đem con người lại gần với Thiên Chúa, mà còn gắn kết con người với con người. Cộng đoàn Phụng vụ chia sẻ với nhau trong tinh thần bác ái huynh đệ và đặc biệt là đón nhận hồng ân tình yêu đích thực do Đức Kitô ban cho chúng ta qua Giáo Hội và các Bí tích. Bên cạnh đó, cộng đoàn này còn có trách nhiệm dẫn đưa những anh em còn ở xa hay đã bỏ Giáo Hội trở về với tình thương của Chúa[16].
- Tính cộng đoàn thể hiện qua cơ cấu phẩm trật trong việc cử hành Phụng vụ
Giáo Hội vừa có đặc tính nhân loại vừa thần linh, vừa hữu hình nhưng cũng vừa chứa đựng những thực tại vô hình[17]. Do đó, cử hành Phụng vụ vừa mang tính vô hình, thần linh nhưng đồng thời cũng mang tính hữu hình, nhân loại. Điều này được thể hiện rõ trong các thành phần tham gia vào cử hành Phụng vụ. Đức Kitô là Đấng sẽ triệu tập dân Ngài theo từng phẩm trật để hoạt động. Do đó, khi cử hành Phụng vụ, các thành phần dân Chúa khác nhau, tùy theo chức vụ và phận vụ của mỗi người chỉ làm và làm trọn vẹn những gì thuộc phận vụ của mình theo bản chất của sự việc và các quy tắc Phụng vụ[18], góp phần tạo thành một cộng đoàn Phụng vụ hài hòa, tốt đẹp. Mọi thành phần đó phải có trách nhiệm thi hành chức năng của mình. Toàn thể cộng đoàn đều là “người cử hành Phụng vụ”, mỗi người tùy theo phận vụ của mình, nhưng “trong sự hiệp nhất của Chúa Thánh Thần”, Đấng hoạt động trong mọi người[19]. Thừa tác viên thánh có trách nhiệm qui tụ mọi thành phần trong cộng đoàn mình, đồng thời hiệp thông với toàn thể Giáo Hội.
Trong Phụng vụ, mỗi người có phận việc riêng, nhưng tất cả chỉ phục vụ lợi ích chung của toàn thể Giáo Hội. Vì thế, các hoạt động Phụng vụ không phải là những hoạt động riêng tư, nhưng là những cử hành của Giáo Hội[20]. Mặt khác, cử hành Phụng vụ cũng có nghĩa là cử hành các nghi lễ của Kitô giáo. Các nghi lễ không thể nào chỉ cử hành cách riêng lẻ, nhưng phải có sự hiệp thông của người khác[21]. Do đó, Công đồng Vaticanô II nhấn mạnh:
“Các nghi lễ theo bản chất phải được cử hành chung với sự tham dự đông đảo và tích cực của giáo dân, vì thế nên nhớ rằng, mỗi khi có thể, phải dành ưu tiên cho việc cử hành cộng đồng hơn là cử hành một mình hoặc gần như riêng tư. Điều này phải áp dụng đặc biệt cho việc cử hành thánh lễ và các bí tích, cho dù mỗi thánh lễ tự bản chất vẫn luôn mang tính công cộng và cộng đoàn” [22].
- Cộng đoàn Phụng vụ chính là thân thể của Đức Kitô
Đức giáo hoàng Piô XII trong thông điệp Mediator Dei đã định nghĩa:
“Phụng vụ là việc phụng thờ công cộng mà Đấng Cứu Độ chúng ta là đầu của Hội Thánh dâng lên Chúa Cha, cũng là việc phụng thờ mà cộng đoàn tín hữu dành cho Đấng Sáng Lập của mình, và nhờ Người lên đến Cha trên trời. Tóm lại, đây là công việc phụng thờ nơi Thân Thể Nhiệm Mầu của Đức Kitô trong tính toàn thể của đầu và các chi thể[23]”.
Đức Kitô trên thập giá, đã lấy Giáo Hội làm Hiền thê của mình và gắn kết Giáo Hội với hành động phụng thờ của Người. Thần học gia nổi tiếng OdoCasel đã viết trong cuốn sách “The Mystery of Christian Worship”: “Cô dâu và chú rể, đầu và các chi thể hành động như một[24].” Thật vậy, Đức Kitô là Đầu, còn Giáo Hội là các chi thể kết hợp với nhau thành một thân thể duy nhất, nghĩa là một cộng đoàn duy nhất để phụng thờ Thiên Chúa. Đây cũng chính là trọng tâm suy tư của Dom Lambert Beauduin khi ông nhìn nhận rằng Giáo Hội là Thân Thể của Đức Kitô và mọi hành vi Phụng vụ phải mang đặc tính công cộng hay rõ hơn là mang tính Giáo Hội (quy Giáo Hội)[25]. Nếu Thân thể không toàn vẹn thì cộng đoàn Phụng vụ cũng không toàn vẹn. Hơn thế nữa, chính các thừa tác viên và cộng đoàn mang đến cho công việc của Đức Kitô một hình dáng có thể nhận thức được với các giác quan[26]. Vì thế, trong Phụng vụ, việc phụng vụ công cộng toàn vẹn cũng được thực thi bởi Nhiệm Thể Chúa Kitô, nghĩa là bởi đầu cùng với các chi thể[27].
Do đó, để việc cử hành được tốt đẹp và ý nghĩa thì Phụng vụ đòi hỏi sự tham gia tích cực của các chi thể, nghĩa là sự tham gia trọn vẹn và tích cực của toàn thể dân Chúa. Chính vì thế, Hiến chế Phụng vụ nhắc đi nhắc lại chủ đề này vừa trên bình diện trình bày tổng quát vừa trên bình diện áp dụng cụ thể trong nhiều phận khác nhau của Phụng vụ (HCPV số 11, 19, 21, 26-31, 48, 50, 114, 124)[28]. Mẹ Giáo Hội tha thiết ước mong toàn thể các tín hữu tham gia vào Phụng vụ một cách tích cực, trọn vẹn và ý thức, đây là quyền và cũng là bổn phận của toàn thể cộng đoàn Kitô giáo[29]. Barauna viết:
“Sự tham dự linh động, đầy đủ và sự ý thức thực sự chỉ có thể có khi nối kết sự hoà hợp giữa tâm hồn và thể xác, vì sự cộng tác của tất cả quan năng tinh thần và thể chất vào nghi lễ thánh, nghi lễ được cử hành không chỉ do mình thừa tác viên với Thiên Chúa, nhưng do cả cộng đoàn phụng vụ”.[30]
Kết luận
Nói tóm lại, Phụng vụ là việc tôn thờ CÔNG CỘNG của Giáo Hội, việc tôn thờ này được thực hiện một cách tập thể nhân danh toàn thể. Cộng đoàn phụng vụ phải là cuộc tập họp của tất cả mọi thành phần, với tất cả giới hạn của con người : nghèo nàn, thô lệch, chậm chạp, …thậm chí, có thể nói rằng nơi đây cũng tha thiết mời gọi cả những con người tội lỗi đang mong đợi Thiên Chúa dủ lòng thương xót thứ tha lỗi lầm. Cộng đoàn phụng vụ không phải là cuộc tập họp các người hoàn hảo; sức sống thiêng liêng nghèo nàn của cộng đoàn có thể làm người ta vấp phạm khi phải nhận ra Hội Thánh thánh thiện trong đám người tội lỗi[31].
Ts. Phêrô Nguyễn Khắc Hà, MIC
Cước chú:
[1] Vaticanô II, Hiến chế Tín lý về Phụng vụ, số 10.
[2] Vaticanô II, Hiến chế Tín lý về Phụng vụ, số 26.
[3] Ngô Văn Hà, SVD, “Phụng vụ là một hành vi mang tính cộng đoàn”. Truy cập ngày 7-12-2022, http://gioitrebaonham.blogspot.com/2013/09/phung-vu-la-mot-hanh-vi-mang-tinh-cong.html
[4] Giáo Hội trong tiếng Hylạp là “Ekklesia” có nghĩa là “triệu tập”. Ekklesia mang ý niệm về một cộng đồng công cộng thường được triệu tập để bàn thảo các công việc của quốc gia. Vì thế, Giáo Hội là một cộng đoàn được triệu tập để phụng thờ. (Xem Anscar J. Chupungco, OSB, Dg. Giuse Nguyễn Thế Lân, OP, Phụng vụ là gì? (Gò Vấp: Học Viện Đa Minh, 2019), tr. 254.)
[5] GLCG 1097.
[6] Vinhsơn Nguyễn Xuân Tuấn, Phụng vụ nhập môn (Thủ Đức: không rõ, 2021), tr. 12.
[7] Vaticanô II, Hiến chế Tín lý về Phụng vụ, số 2.
[8] Vaticanô II, Hiến chế Tín lý về Phụng vụ, số 26.
[9] Ngô Văn Hà, SVD, “Phụng vụ là một hành vi mang tính cộng đoàn”. Truy cập ngày 7-12-2022, http://gioitrebaonham.blogspot.com/2013/09/phung-vu-la-mot-hanh-vi-mang-tinh-cong.html
[10] GLCG 1123.
[11] Anscar J. Chupungco, OSB, Phụng vụ là gì?, Dg. Giuse Nguyễn Thế Lân, OP (Gò Vấp: Học Viện Đa Minh, 2019), tr. 256.
[12] Vinhsơn Nguyễn Xuân Tuấn, Sđd., tr. 12.
[13] J. Gélineau, Họp nhau cử hành phụng vụ, tập II (Không rõ: không rõ, 1992), tr. 17.
[14] Vaticanô II, Hiến chế Tín lý về Phụng vụ, số 8.
[15] Vaticanô II, Hiến chế Tín lý về Phụng vụ, số 8.
[16] Ngô Văn Hà, SVD, Sđd.,
[17] Vaticanô II, Hiến chế Tín lý về Phụng vụ, số 2.
[18] GLCG 1144.
[19] GLCG 1144.
[20] Vaticanô II, Hiến chế Tín lý về Phụng vụ, số 26.
[21] Ngô Văn Hà, SVD, “Phụng vụ là một hành vi mang tính cộng đoàn”. Truy cập ngày 7-12-2022, http://gioitrebaonham.blogspot.com/2013/09/phung-vu-la-mot-hanh-vi-mang-tinh-cong.html
[22] Vaticanô II, Hiến chế Tín lý về Phụng vụ, số 27.
[23] Anscar J. Chupungco, OSB, Sđd., tr. 258.
[24] Sđd., tr. 263.
[25] Nguyễn Thế Hiển, OP, Đời sống Phụng vụ của Giáo Hội theo nghi thức Rôma – Phần Lịch sử Phụng vụ (Gò Vấp: Trung tâm Học vấn Đa Minh, 2017), tr. 169.
[26] Nguyễn Thế Hiển, OP, Sđd., tr. 264.
[27] Vaticanô II, Hiến chế Tín lý về Phụng vụ, số 7.
[28] Anscar J. Chupungco, OSB, Sđd., tr. 507.
[29] Vaticanô II, Hiến chế Tín lý về Phụng vụ, số 14.
[30] Vinh sơn Nguyễn Phước Thiện, OP, “Phụng vụ là diễn tả trọn vẹn sự hiệp thông Dân Thánh”. Truy cập ngày 09-12-2022, http://daminhvn.net/suy-tu-nghien-cuu/phung-vu-la-dien-ta-tron-ven-su-hiep-thong-dan-thanh-6394.html
[31] Martimort, Các nguyên tắc của Phụng vụ, tập 1 (NXB: không rõ, 1984), tr.46.