Phêrô Nguyễn Khắc Hà, MIC
Tinh thần chay tịnh không chỉ được đề cao trong Giáo Hội Công Giáo nhưng hầu như đều được đề cao ở tất cả các tôn giáo khác. Mức độ nghiêm ngặt của việc giữ chay còn tuỳ thuộc vào những thực hành và giáo lý của các tôn giáo khác nhau. Tuy nhiên, tinh thần chay tịnh trong phụng vụ Kitô giáo mang một chiều kích hoàn toàn khác. Bài viết này sẽ làm rõ một phần nào đó về điều này qua phương pháp 4W1H.
- Chay tịnh trong phụng vụ Kitô giáo là gì (WHAT)
Theo từ điển Tiếng Việt, “ăn chay” là việc kiêng cự các loại thức ăn không có nguồn gốc từ động vật, đặc biệt đối với những người tu hành của Đạo Phật[1]. Còn theo Từ điển Công giáo Anh Việt thì “chay tịnh, ăn chay” là việc khiêng bớt ăn uống vì lý do tôn giáo để sám hối (Ga 1,14; Ga 3,7) hay để chuẩn bị cho một sứ vụ đặc biệt (Mt 4,2; Cv 13, 2-3)[2].
Khi nghe hai tiếng “chay tịnh”, thì hầu như ai cũng cảm thấy một điều gì đó nặng trĩu, nghe có vẻ buồn thảm và mang ý nghĩa chối từ thân xác và thế giới. Đặc biệt, vào thời trung cổ, có nhiều vị Thánh (Thánh Phanxicô Assisi[3], Thánh Antôn Pađua[4], Thánh Stanislaô Giêsu Maria[5],…) đã tự hành xác bằng nhiều cách thức khác nhau như: ăn chay, nhịn đói, đánh xác,…Nhưng ngược lại, trong phụng vụ Kitô giáo, mùa chay được gọi là “mùa vui”. Hạn từ “Lent” mùa chay có nghĩa là Spring (mùa xuân)[6]. Khi chúng ta kiêng những điều chúng ta thích thì chúng ta được dẫn tới những ước muốn sâu thẳm đụng chạm đến sự bình an và công chính thật sự và dẫn đưa chúng ta đến cùng đích là chính Thiên Chúa. Như vậy, chay tịnh không phải là chỉ ám chỉ đến thức ăn mà thôi mà còn đến tất cả những khía cạnh khác của cuộc sống, đặc biệt là chay tịnh tâm hồn.
- Ai phải giữ chay? (WHO)
Theo Giáo Luật số 1252 quy định: “Những người đã được mười bốn tuổi trọn buộc phải giữ luật kiêng thịt, nhưng tất cả mọi người từ tuổi thành niên cho đến khi bắt đầu được sáu mươi tuổi phải giữ luật ăn chay. Tuy nhiên, các vị chủ chăn các linh hồn và các bậc cha mẹ phải liệu sao để cả những người trẻ được miễn khỏi giữ luật ăn chay kiêng thịt vì lý do tuổi tác cũng được giáo dục về ý nghĩa đích thực của việc sám hối.”[7]
- Tại sao người Kitô phải sống tinh thần chay tịnh? (WHY)
Sống tinh thần chay tịnh vì Chúa Giêsu Kitô. Nếu giữ chay mà không vì danh Chúa, không vì Đức Giêsu Kitô thì chẳng có lợi ích gì cho linh hồn chúng ta. Như Thánh Phaolô đã căn dặn các tín hữu Côlôxê: “Anh em có làm gì, nói gì, thì hãy làm hãy nói nhân danh Chúa Giêsu và nhờ Người mà cảm tạ Thiên Chúa Cha” (Cl 3,17). Thật thế, Chúa Giêsu là trung tâm của đời sống Kitô hữu. Mọi việc chúng ta làm đều phải quy hướng về Ngài. Tại sao chúng ta yêu thương người thân cận và ngay cả kẻ thù của mình? Bởi vì Chúa Giêsu đã dạy và đã nêu gương cho chúng ta. Tại sao chúng ta không nói dối? Bởi vì Chúa Giêsu là sự thật, ai sống trong sự thật là sống trong Đức Kitô,… Tại sao chúng ta ăn chay? Bởi vì chúng ta yêu mến Ngài. Chúng ta giữ chay là bởi vì chính Ngài. Cùng một hành động nhưng khác mục đích đưa chúng ta đến những lợi ích hoàn toàn khác nhau. Có nhiều người ăn chay để giảm cân, để eo thon, người đẹp. Có nhiều người ăn chay vì bệnh tật phải khiêng cái này cái kia. Có nhiều ăn chay vì nhu cầu công việc đòi hỏi,…Nói chung lại, họ ăn chay vì chính họ. Vì thế, họ chỉ nhận được những lợi ích thế gian mà thôi. Ngược lại, nếu người Kitô hữu giữ chay thực sự, nghĩa là giữ chay vì Chúa, thì họ sẽ được thông phần với Ngài vào sự sống đời sau.
Giữ chay là để tỏ lòng ăn năn, sám hối và quyết tâm xa lánh tội lỗi. Điều này được duy trì trong việc thực hành của Giáo Hội từ thuở ban đầu cho đến ngày nay. “Việc thống hối nội tâm của Kitô hữu có thể được biểu lộ bằng nhiều cách rất khác nhau. Kinh Thánh và các Giáo phụ nhấn mạnh nhất ba hình thức: giữ chay, cầu nguyện và bố thí (Tb 12,8; Mt 6,1-18) là những cách diễn tả sự hối cải đối với bản thân, đối với Thiên Chúa và đối với tha nhân.”[8]
Chay tịnh giúp người Kitô hữu chuẩn bị tâm hồn mừng các đại lễ. Điều này được diễn tả rõ trong điều răn thứ tư của Hội Thánh: “Kiêng thịt và giữ chay trong những ngày thống hối do Hội Thánh quy định, bảo đảm thời gian khổ chế và thống hối để chuẩn bị cho chúng ta mừng các lễ phụng vụ, và giúp chúng ta làm chủ được các bản năng và đạt tới sự tự do của trái tim.”[9] Hơn thế nữa, chay tịnh giúp chúng ta sống tinh thần yêu thương triệt để hơn.
- Khi nào nguời Kitô hữu sống tinh thần chay tịnh và sống tinh thần chay tịnh đó như thế nào? (WHEN & HOW)
Trước hết, các tín hữu cần sống tinh thần chay tịnh trong mùa Chay. 40 ngày chay tịnh là thời gian giúp chúng ta chuẩn bị mừng đại lễ Phục Sinh[10]. Đây là cơ hội giúp chúng ta cùng sống 40 ngày Chúa Giêsu ăn chay trong sa mạc trước khi Người bước vào sứ vụ[11]. Mùa chay là thời điểm để ta gặp lại sự đói khát nền tảng tại cốt tủy hữu thể chúng ta. Đây là thời điểm nối kết ta với Đấng mà trong Người chúng ta tìm thấy niềm hạnh phúc viên mãn. Bốn mươi ngày Chúa Giêsu trải qua trong hoang mạc gợi mở cho chúng ta những cách thức chúng ta phải trải qua trong cuộc sống mình. Cũng như Chúa Giêsu trong hoang mạc, chúng ta bị cám dỗ bởi “cái bụng”,“nếu ông là Con Thiên Chúa, thì truyền cho những hòn đá này hoá bánh đi !” (Mt 4,3); chúng ta bị cám dỗ bởi sự kêu ngạo và thách thức “nếu ông là Con Thiên Chúa, thì gieo mình xuống đi !” (Mt 4,6); chúng ta bị cám dỗ bởi quyền lực “tôi sẽ cho ông tất cả những thứ đó, nếu ông sấp mình bái lạy tôi” (Mt 4,9). 40 ngày chay thánh cũng là thời gian để chúng ta sống lại 40 năm dân Israel đi trong sa mạc, đối diện với những thiếu thốn căn bản của cuộc sống.
Trong mùa chay, các tín hữu buộc phải giữ chay vào thứ sáu Tuần Thánh và nếu có thể thì việc giữ chay kéo dài qua ngày thứ 7. Việc giữ chay này giúp các tín hữu được thông phần vào cuộc thương khó của Chúa Giêsu, cùng đồng hành với Ngài trên chặng đàng Thánh giá và noi gương Mẹ Maria thông phần vào sự đau khổ khi đứng dưới Thập giá Đức Giêsu (Ga 19,25). Công đồng Vaticanô nhấn mạnh trong Hiến chế Sacrosanctum Concilium: “Khắp nơi phải giữ Ngày Chay Thánh dịp lễ Vượt qua, nghĩa là vào ngày thứ sáu Chúa chịu thương khó và chịu chết, nếu tiện có thể kéo dài qua thứ bảy Tuần Thánh, để với tâm hồn nâng cao và rộng mở, người tín hữu sẽ hưởng trọn vẹn niềm vui phục sinh.”[12] Hơn nữa, Giáo luật cũng quy định: “Vào các ngày thứ sáu trong năm, nếu không trùng với một trong những ngày lễ trọng, thì phải kiêng thịt hoặc phải kiêng một thức ăn nào khác, theo quy định của Hội Đồng Giám mục; nhưng phải kiêng thịt và ăn chay trong ngày thứ tư Lễ Tro và ngày thứ sáu kính cuộc Thương Khó và Tử Nạn của Đức Giê-su Ki-tô Chúa chúng ta.”[13]
Người Kitô hữu phải sống tinh thần chay tịnh như thế nào? Trước tiên, như đã nói ở phần trước, chúng ta ăn chay là vì Chúa chứ không phải để người khác tung hô. Về điều này, Chúa Giêsu đã dạy cho các môn đệ:
Rồi khi ăn chay, anh em chớ làm bộ rầu rĩ như bọn đạo đức giả : chúng làm cho ra vẻ thiểu não, để thiên hạ thấy là chúng ăn chay. Thầy bảo thật anh em, chúng đã được phần thưởng rồi. Còn anh, khi ăn chay, nên rửa mặt cho sạch, chải đầu cho thơm, để không ai thấy là anh ăn chay ngoại trừ Cha của anh, Đấng hiện diện nơi kín đáo. Và Cha của anh, Đấng thấu suốt những gì kín đáo, sẽ trả lại cho anh (Mt 6,16-18).
Tiếp đến, sống tinh thần chay tịnh là sống trong tình yêu, trong tương quan huynh đệ với nhau, tương quan giữa con người với con người. Giữ chay mà không sống trong tinh thần yêu thương, bác ái thì đó là người đạo đức giả. Tinh thần yêu thương, bác ái thể hiện qua việc chia sẻ những gì mình có với anh chị em mình, đặc biệt là những người nghèo khổ, không có cái ăn cái mặc. “Giáo luật quy định những ngày sám hối, và trong những ngày ấy, các Ki-tô hữu phải cầu nguyện cách đặc biệt, phải thực hành việc đạo đức và bác ái, phải từ bỏ chính mình bằng cách chu toàn các nghĩa vụ của mình cách trung thành hơn, và nhất là bằng cách giữ chay và kiêng thịt.”[14] Giữ chay là bớt lại những gì mình thường dùng, để chia sẻ với anh chị em mình. Chúng ta không thể giữ chay theo kiểu này, ngày thứ 6 hằng tuần, thay vì ăn thịt thì mình mua tôm hùm về ăn. Hay để giữ chay ngày thứ tư lễ Tro và thứ 6 Tuần Thánh, một số bạn trẻ tụ tập ăn uống cho thật no vào lúc nửa đêm để ngày mai đỡ đói. Giữ chay theo kiểu đó là chúng ta đang làm nô lệ cho Luật, xem Luật là một gánh nặng, là một ràng buộc khó chịu. Sống như vậy thì nào có lợi ích gì. Giữ chay mà không cảm thấy thiếu thốn cái gì thì chưa thực sự giữ chay. Giữ chay là lấy đi cái “no đầy” của mình để bù đắp vào cái “thiếu thốn” của người khác.. Chính vì thế, tình yêu chay tịnh không chỉ ở trong tinh thần nhưng được biểu lộ ra bên ngoài. “Trong Mùa Chay, việc thống hối không chỉ ở trong lòng và có tính cách cá nhân, nhưng phải tỏ lộ ra bên ngoài và mang tính cách cộng đoàn”[15]. Đó chính là cái đẹp của tình yêu như thánh Stanislaô Giêsu Maria đã căn dặt các môn sinh: “Bởi vì tình yêu là món quà của Thiên Chúa nên bất cứ điều gì anh em làm, hãy làm trong tình yêu.”[16]
Sống tinh thần chay tịnh là sống trong tương qua với Thiên Chúa. Khi các môn đệ hỏi tại sao chúng con không trừ được quỷ này, Đức Giêsu trả lời: “Loại đó không thể trừ được, nếu không cầu nguyện và ăn chay” (Mc 9,29). Vào những ngày chay tịnh, các Kitô hữu được mời gọi đào sâu đức tin của mình bằng việc cầu nguyện, lắng nghe lời Chúa và cử hành Phụng vụ. Khi chúng ta cảm thấy thiếu thốn về vật chất, chúng ta được Thiên Chúa mời gọi động chạm đến những món ăn thiêng liêng. Những món ăn thánh thiêng này sẽ giúp chúng ta hướng lòng lên Chúa và dẫn đưa chúng ta vào sự sống thần thiêng, sống trong ơn nghĩa với Người.
Tóm lại, tinh thần chay tịnh trong Phụng vụ Kitô giáo giúp con người sống cởi mở hơn trong mầu nhiệm “TƯƠNG QUAN”, tương quan với Thiên Chúa, tương quan với tha nhân và tương quan với chính mình. Nếu chúng ta thực sự sống tinh thần chay tịnh, chúng ta sẽ chạm đến sự tự do và tình yêu đích thực.
[1] Từ điển Tiếng Việt. Truy cập ngày 29-3-2023, http://tratu.soha.vn/dict/vn_vn/%C4%82n_chay
[2] Nguyễn Đình Diễn, Từ điển Công giáo Anh-Việt (Biên Hoà: Đồng Nai, 2014), tr.785.
[3] Stan Rougier, Thánh Phanxicô Assisi – Sức Mạnh Tình Yêu, Dg. Lm Nguyễn Chí Chức, OFM và dgk (Thành phố Hồ Chí Minh: Hoàng Mai, 2016), tr.60-65.
[4] Lm Giuse Phạm Đức Tuấn, Hạnh các Thánh theo lịch Phụng vụ (Không rõ: Không rõ, 2004), tr.477-480.
[5] Casimir Krzyzanowski, MIC, Dưới tà áo của Đấng Vô Nhiễm – Truyện tranh Thánh Stanislaô Giêsu Maria, Dg. Dòng Linh Mục Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội (Thành phố Biên Hoà: Đồng Nai, 2022), tr.82.
[6] Timothy Radcliffe, OP, “Chay tịnh,” Truy cập ngày 14-04-2023, http://daminhvn.net/suy-tu-nghien-cuu/chay-tinh-7745.html.
[7] GL 1252.
[8] GLCG 1434.
[9] GLCG 2043.
[10]Timothy Radcliffe, OP, “Chay tịnh”. Truy cập ngày 14-04-2023, http://daminhvn.net/suy-tu-nghien-cuu/chay-tinh-7745.html.
[11] Nguyễn Văn Hiển, OP, Đời sống Phụng vụ của Giáo Hội theo nghi thức Rôma – Phần Lịch sử Phụng vụ (Gò Vấp: Trung tâm Học vấn Đa Minh, 2017), tr. 75.
[12] Vaticanô II, Hiến chế về Phụng vụ, số 110.
[13] GL 1250, 1251, 1438.
[14] GL 1249.
[15] Vaticanô II, Hiến chế về Phụng vụ, số 110.
[16] Constitutions and Directory of the Marian Fathers (2018), tr.266.